De Maltese taal (L-ilsien Malti)
Net als Nederland en België, is Malta een land dat meerdere officiële nationale talen kent. Voor Malta zijn dat het Maltees en het Engels. Het Maltees is daarmee tevens één van de officiële talen van de Europese Unie. Het Maltees is van oorsprong een Semitische taal. Voorbeelden van andere Semitische talen zijn het Arabisch, Amhaars, Ethiopisch, Fenisisch, Hebreeuws en Syrisch. Het is niet exact duidelijk waar de oorsprong van de Maltese taal ligt. Voor te stellen valt natuurlijk dat de verschillende overheersers en de handel flinke invloed hebben gehad op de taal. De meest ingrijpende gebeurtenis voor de Maltese taal, zoals het tegenwoordig wordt gebruikt, was de invoering van het Latijnse alfabet, zoals wij dat ook in West-Europa gebruiken. Het feit dat het als enige Semitische taal een sterk op het Latijns gebaseerd schrift heeft, maakt de Maltese taal uniek. Om bepaalde klanken te kunnen schrijven, zijn er echter wel enkele letters toegevoegd. Het Maltese alfabet kent daardoor 30 in plaats van 26 letters; 6 klinkers (a, e, i, o, u, ie) en 24 medeklinkers.
Geschiedenis van het moderne Maltees
Waar burgers van stand er tot in het begin van de twintigste eeuw voor kozen om vooral het Italiaans als voertaal te gebruiken, was het Maltees vooral een door de eenvoudige mensen gesproken taal. Zij gebruikten een patois van Italiaanse, Hoogduitse en Arabische woorden om met elkaar te communiceren. Er bestonden geen vaste regels omtrent de schijfwijze van het Maltees. In geschreven vorm, de literatuur en boekdrukkunst, werden Latijnse en Arabische letters door elkaar heen gebruikt. Om daar orde in te scheppen, werd in 1920 de Akkademja tal-Malti opgericht. De Maltese schrijversvereniging (Għaqda Kittieba tal-Malti) kreeg de opdracht om formele regels vast te stellen omtrent de orthografie en grammatica van de taal. Het voortouw hierin werd genomen door mannen als Ġużè Muscat Azzopardi (1853 – 1927), de vader van de Maltese literatuur, Dun Karm Psaila (1871 – 1961), schrijver van het Maltese volkslied en dichter des vaderlands en Ninu Cremona (1880 – 1972), de meest vooraanstaande grammaticus van de Maltese taal in de twintigste eeuw. Op 22 december 1921 werd, onder andere door hen, een voorstel voor het Alfabett Malti verzonden aan minister-president Joseph Howard (1862 – 1925), die tussen 1921 en 1923 de eerste autonome premier van Malta was. Dat voorstel werd vervolgens in 1924 gepubliceerd. De bourgeoisie koos er echter voor om het Italiaans als voertaal te blijven gebruiken. Dit tot ongenoegen van de Britten. Benito Mussolini (1883 – 1945), de fascistische leider van Italië, vond immers dat Malta tot zijn utopische 'Grote Romeinse rijk' toebehoorde. Om duidelijk te maken hoe de Britten daarover dachten, besloten zij te bepalen dat Maltees en Engels per 1 januari 1934 de enige officieel erkende talen van Malta zouden zijn. Maltees werd de voertaal van de overheid en de rechtspraak. Het Maltees, dat al veel leenwoorden kende, kreeg naarmate de tijd vorderde steeds meer te maken met een stortvloed van leenwoorden uit het Engels. Om deze correct te introduceren in de Maltese taal, werden er tweemaal (in 1984 en 1992) flinke aanpassingen gedaan aan de grammatica. Bijvoorbeeld over hoe de leenwoorden vervoegd dienen te worden.
Maltees in het dagelijks gebruik
Het Maltees wordt in de dagelijkse omgang nog veel gebruikt, maar staat wel enigszins onder druk. Jongeren krijgen in het primair en secundair onderwijs wel les in het vak, maar de beheersing van de taal wordt langzaamaan steeds minder. Studenten in het tertiair onderwijs lopen tegen de beperkingen van de taal aan wanneer zij bijvoorbeeld in het Maltees willen publiceren. Vooral het internet zorgt ervoor dat het Engels snel populairder wordt. Sommige ouders kiezen er al voor om thuis alleen nog maar in het Engels te communiceren met hun kinderen. Ondertussen staat de Maltese maatschappij onder druk door factoren als het massatoerisme en migranten (arbeidsmigranten en vluchtelingen). Veel Maltezers zien hun taal derhalve als belangrijke factor in het behouden van een eigen identiteit. Daarom vinden ze het prettig om onderling in de eigen Maltese taal te communiceren. Soms komt het voor dat straatnamen, gebouwen en instanties al jarenlang bekend waren onder een Engelse naam, maar dat toch de Maltese benaming is teruggekeerd. Op basis van dezelfde hang naar nationale identiteit is tevens een flinke hoeveelheid populaire literatuur verschenen die wel melitensia wordt genoemd en waarin verschillende episodes van de eigen geschiedenis worden beschreven. Met name in de wat dichter bevolkte populaire gebieden, zoals in Sliema, spreekt mensen vaak een soort Maltees dat is doordrenkt met Engelse zelfstandig naamwoorden en werkwoorden. Maltenglish (of Maltingliż in het Maltees) wordt dit genoemd en de zichzelf hip voelende jongeren die het spreken, worden wel aangeduid met tal-pepe. De term hamallu wordt dan weer gebruikt voor de boerenpummels, die zich in hun spraak minder laten beïnvloeden door het Engels.
De Maltese bibliotheek
Al in de periode dat de ridders over Malta regeerden, werd serieus werk gemaakt van het oprichten van een nationale bibliotheek van Malta. De Fransman Jean Louis Guerin de Tencin (1702 – 1766) wordt gezien als grondlegger van de collectie van de Pubblica Biblioteca, die aan Republic Square te vinden is. De bibliotheek die op 4 juni 1812 (ruim na de dood van Guerin de Tencin) geopend werd, staat tegenwoordig bekend om de imposante leeszaal die openbaar toegankelijk is. De collectie omvat stukken die van significante waarde zijn waar het de geschiedenis van Malta, Europa en de regio rondom de Middellandse zee betreft. Naast de nationale bibliotheek bestaan er ook regionale bibliotheken in Malta.
Maltees voor buitenstaanders
Voor buitenstaanders is de Maltese taal niet te volgen. Het is ook na uitgebreide studie buitengewoon moeilijk om een gesprek in de Maltese taal te voeren voor mensen die niet met de taal zijn opgegroeid. Ondanks dat er tal van leenwoorden uit het Italiaans en Engels in de taal ingebakken zijn, lijkt het in vrijwel niets op andere westerse talen. Bekende leenwoorden die wel te verstaan zijn, zijn vooral de cijfers en getallen die vaak in het Engels worden uitgesproken. Met een redelijke basiskennis van de Engelse taal is het in principe mogelijk om een gesprek aan te gaan met een willekeurige bewoner van Malta. De Maltezers stellen het over het algemeen echter zeer op prijs wanneer een toerist of andere bezoeker enkele woordjes uit de Maltese taal leert. Zij vinden het bijvoorbeeld zeer beleefd als toeristen hen groeten in het Maltees. Daarom hebben hieronder een klein woordenboekje opgenomen met Maltese woordjes en zinnetjes.
Woordenboekje
Hieronder is een klein woordenboekje te vinden met vertalingen van het Nederlands naar het Maltees. Daaronder zijn de vertalingen van Maltese woorden naar het Nederlands te vinden.
| Nederlands | Maltees |
| Hallo | Merħba |
| Hoe heet je? | X'jismek? |
| Ik heet ... | Jisimni... |
| Waar kom je vandaan? | Minn fejn int? |
| Ik kom uit Nederland/België | Jiena mill-Olanda / mill-Belġju |
| Hoe gaat het? | Kif int? |
| Goed, bedankt. | Tajjeb, grazzi! |
| Ja | Iva |
| Nee | Le |
| Alstublieft | Jekk joghgbok |
| Dank u | Grazzi |
| Daag | Ċaw / Saħħa / Saħħiet |
| Pardon | Skużi! / Skużani! |
| Goedemorgen | Bonġu / L-għodwa t-tajba |
| Goedendag | Il-Gurnata it-Tajba |
| Goedenavond | Bonswa / Il-Lejla it-tajba |
| Succes | Nixtieqlek il-Fortuna |
| Spreekt u Engels? | Titkellem bl-Ingliz? |
| Ik spreek geen Maltees. | Ma nitkellimx bil-Malti. |
| Ik begrijp het niet. | M'inix nifhem. |
| Begrijpt u het? | Ma nifhimx. |
| Kunt u mij helpen? | Tista' tghinni? |
| Wat is uw leeftijd? | Kemm ghandek zmien? |
| Ik ben ... jaar oud. | Ghandi ... sena. |
| Ik wil graag een biertje. | Nixtieq birra. |
| Proost! | Sahha! / Evviva! / Cirs! |
| Ik hou van je | Inħobbok / Inħobbok hafna |
| Vandaag | Illum |
| Gisteren | Il-bierah |
| Morgen | Ghada |
| 0 | Xejn |
| 1 | Wiehed |
| 2 | Tnejn |
| 3 | Tlieta |
| 4 | Erbgha |
| 5 | Hamsa |
| 6 | Sitta |
| 7 | Sebgha |
| 8 | Tmienja |
| 9 | Disgha |
| 10 | Ghaxra |
| 100 | Mija |
| 1000 | Elf |
| Maltees | Nederlands |
| Bahar | Zee |
| Blat | Rotsen |
| Dahlet | Kreek |
| Gebel | Heuvel |
| Ghar | Grot |
| Kapella | Kapel |
| Knisja | Kerk |
| Lbic | Zuidwest |
| Lvant | Oost |
| Misrah | Plein |
| Muzew | Museum |
| Nofs In-nhar | Zuid |
| Palazz | Paleis |
| Plajja | Strand |
| Qala | Inham |
| Rahal | Dorp |
| Ramla | Baai |
| Ras | Kaap |
| Razzett | Boerderij |
| Rdum | Klif |
| Sptar | Ziekenhuis |
| Triq | Straat |
| Wied | Vallei |
| Xlokk | Zuidoost |
Regelmatig ontvangen wij vragen van mensen die Maltese letters/karakters willen gebruiken in hun website. Voor hen hieronder een lijstje met de karakters met de daarbij bijbehorende codes die in HTML gebruikt kunnen worden.
| Karakter | Code |
|---|---|
| Ċ | Ċ |
| ċ | ċ |
| Ġ | Ġ |
| ġ | ġ |
| Ħ | Ħ |
| ħ | ħ |
| Ż | Ż |
| ż | ż |
|