Bus
Malta was decennia lang beroemd om de antieke gele bussen die het openbaar vervoer op de eilanden verzorgden. Er waren 508 bussen waarvan er niet eentje exact gelijk was aan een andere bus. Per 3 juli 2011 worden deze bussen niet meer in de dienstregeling ingezet en zijn ze, op enkele toeristische exemplaren na, uit het straatbeeld van Malta verdwenen. Hervormingen in het openbaar vervoer hebben gezorgd voor een nieuwe vervoerder, een nieuwe/betere opzet van de dienstregeling en modernere bussen.
Een nieuw systeem
Sinds 3 juli 2011 verzorgde Arriva Malta het openbaar vervoer in Malta en verdwenen de oude bussen abrupt uit het straatbeeld. Het was de bedoeling dat het openbaar vervoer in Malta hierdoor een nieuwe impuls kreeg, waardoor het plots zou voldoen aan de eisen van de moderne tijd. Helaas was het Maltese avontuur voor Arriva geen succes. Met een verlies van 35 miljoen euro, besloot Arriva op 2 januari 2014 uit Malta te vertrekken. Sindsdien werd het vervoer, in afwachting van een nieuwe vervoerder, uitgevoerd door Malta Public Transport. Hierbij werd gebruik gemaakt van de 172 King Long-bussen die door Arriva waren achtergelaten en bussen van particuliere ondernemingen. Op 8 januari 2015 nam vervolgens de Spaanse onderneming Autobuses Urbanos de León (ALESA) de busdienst over. Bij de overname leverde dit geen directe veranderingen op. Geleidelijk heeft onderneming nieuwe routes (per 22 november 2015) en bussen (van Mercedes en het Turkse Otokar) in gebruik genomen. In 2018 vervoerde de onderneming 53.4 miljoen passagiers. In september 2020 waren er 448 bussen beschikbaar.
Buslijnen
Een Maltese bus
De buslijnen 1 t/m 94 zijn de lijnen die van of naar het busstation van Valletta rijden. Over het algemeen zijn dit de drukke routes die naar iedere grote plaats in Malta leiden.
Buslijnen met een nummer van 101 t/m 280 rijden, enkele uitzondering daargelaten, niet naar Valletta, maar verbinden andere plaatsen met elkaar. Veel van deze bussen hebben Sliema Waterfront of het Mater Dei ziekenhuis als eindpunt. Onder de lijnen met een hoog nummer zijn ook bussen die een soort stadsdienst uitvoeren, de lijnen die kleine dorpen met de stadjes verbinden en de bussen die van en naar de P&R-terreinen rijden.
De speciale lijnen X1 t/m X4 (en X1A en X1B) zijn de bussen die naar het vliegveld gaan. Ook op andere routes rijden soms bussen met een 'X' in het lijnnummer. Zo rijdt er bij drukte een speciale snelbus X86 van Valletta naar Marsaxlokk. Er zijn enkele snelbuslijnen die Tallinja Direct Routes genoemd worden. Deze bussen stoppen op een beperkt aantal haltes en opereren onder de nummers TD1 t/m TD6.
Tevens bestaan er twaalf nachtlijnen (N10 t/m N13) die allemaal vertrekken vanuit Paceville / St Julian's, zodat jongeren na het stappen nog normaal thuis kunnen komen.
Op het eiland Gozo zijn er 15 buslijnen; de nummers 301 t/m 330. Alle bussen op Gozo rijden van of naar het busstation van Victoria.
Haltes
Bushalte
Bushaltes bevinden zich gelijkmatig verdeeld langs de busroutes. Vaak stoppen bussen in drukke plaatsen om de paar honderd meter. Bushaltes zijn herkenbaar aan de borden die aangeven welke lijnen er passeren. Indien daar ruimte voor is, is er ook een abri geplaatst.
In of nabij vrijwel iedere grote plaats is een halte aanwezig waar reizigers kunnen overstappen naar andere buslijnen. Zo'n halte wordt een 'interchange' genoemd en is in feite een soort transferium. Vaak zijn de haltes wat groter en staan er elektronische borden die aangeven hoe laat de volgende bus zal arriveren en waar deze naartoe gaat.
Busstation Valletta
Het belangrijkste knooppunt voor bussen, is het busstation te Valletta. Een groot deel van de belangrijkste buslijnen heeft dit station als eind- en vertrekhalte. De bussen eindigen hun rit bij de rotonde rondom de Tritonfontein. Vervolgens beginnen ze hun volgende rit bij één van de haltes van het busstation. Het busstation bestaat uit drie gedeelten en is gelegen in St James Ditch. Het eerste gedeelte, met zestien haltes (A0 t/m A15), begint op ongeveer vijftig meter vanaf de Tritonfontein. Hier vertrekken de bussen 1 t/m 4, 71 t/m 74, 80 t/m 88, 90 t/m 94, 122, 130 t/m 133 en X4 Vervolgens ligt om de hoek (linksaf) het tweede gedeelte met acht haltes (B1 t/m B8), waar de volgende bussen vertrekken: 13 t/m 16, 21 t/m 24, 31, 32, 41 t/m 49. Daar tegenover, aan de overzijde van de weg, ligt het derde gedeelte met zes haltes (C1 t/m C6), waar de bussen 50 t/m 58, 61 t/m 64 vertrekken. De bus (X4) naar het vliegveld vertrekt van halte A13.
Tarieven
Zoals sommigen via de media zullen hebben vernomen, is het openbaar busvervoer (de normale routes, met uitzondering van de ferry's, on demand diensten en TD-busroutes) in Malta per 1 oktober 2022 gratis. Hierbij zit voor toeristen echter een grote adder onder het gras, want om gratis met de bus te reizen is het inchecken met een persoonlijke Tallinja Card noodzakelijk. Hoe zo'n kaart aangevraagd kan worden, staat hieronder beschreven. Voor toeristen komt het er veelal op neer dat zij moeten blijven betalen voor hun busritten. Voor hen is er in principe dus niet zoveel veranderd. Maar qua tarieven is het busvervoer op Malta ook voor hen nog steeds erg aantrekkelijk.
De basis voor het systeem is de Tallinja Card. Dat is een chipkaart (vergelijkbaar met de OV-chipkaart in Nederland en de MoBIB in België) waarmee kan worden betaald in het openbaar vervoer. Veel Maltezers en expats bezitten de gepersonaliseerde variant van de kaart en daarmee zijn de meeste busritten gratis. Voor veerdiensten en bepaalde busdiensten betalen zij middels het saldo dat zij op de kaart hebben gezet. Omdat toeristen vaak maar kort in Malta verblijven, kunnen zij geen gebruikmaken van de voordeligste tarieven die beschikbaar zijn voor bezitters van de kaart. Toeristen zijn daarom veelal aangewezen op andere vormen van de Tallinja Card, of op het kopen van losse tickets bij de chauffeur. De kosten van een Single Day Journey bedragen € 2, – in de zomer en in de winter € 1,50. Dergelijke kaartjes zijn, vanaf het moment van aankoop, twee uur geldig. Er worden geen andere kaarten in de bus verkocht, behalve voor ritten met de nachtbus (€ 3, –).
12-rittenkaart
Een Tallinja 12-rittenkaart
Toeristen kunnen wel gebruikmaken van een niet-persoonlijke Tallinja Card. Deze is verkrijgbaar voor 12 Day Journey's en als Explore Adult / Child-ticket. De 12-rittenkaart kost € 15, – en voor dat bedrag kunnen twaalf ritten (twee uur geldig) worden gemaakt (dat is € 1,25 per rit). Meerdere personen kunnen gelijktijdig reizen met deze kaart. Hiervoor kan de kaart eenvoudig meermaals langs de lezer in de bus worden gehaald.
Explore-ticket
Een Tallinja Explore-ticket
Een Explore Adult-ticket is een chipkaart waarmee door volwassenen gedurende zeven dagen (na eerste activatie in de bus) ongelimiteerd gereisd kan worden. Deze kaart kost € 21, –. De variant voor kinderen jonger dan elf jaar kost € 15, –. Kinderen tot vier jaar reizen gratis mee met een volwassene.
De Tallinja Explore Card is, zoals hierboven gemeld, zeven dagen geldig vanaf de eerste activatie in de bus. Om de kaart daarna te kunnen gebruiken, moet deze voor iedere rit worden gescand. Dit kan door het pasje boven op de terminal van de chauffeur te leggen. Aan het einde van de rit hoeft er niet te worden uitgecheckt.
ExplorePlus Meep
Naast de gewone, Tallinja Explore Card, bestaat er ook de ExplorePlus Meep-variant. Deze kaart biedt dezelfde voordelen en restricties als de gewone Explore Card, maar wordt geleverd met een aantal extra's. Twee enkeltjes (twv 2 * € 1,50) voor de ferries van/naar Valletta zijn inclusief. Bovendien mag er gekozen worden tussen een vaartocht inclusief lunch vanuit Sliema naar het eiland Comino of een dag reizen langs de bezienswaardigheden van Malta met de hop-on hop-off bussen. Daarnaast zijn ook twee ritjes op een Tallinja Bike (vergelijkbaar met de OV-fiets of Velo) inbegrepen. De Explore Plus kaart kost € 39, –.
Valletta Card
Wie vanuit de verblijfplaats op het eiland een dagje naar Valletta wenst te gaan, kan gebruikmaken van de Valletta Card. Dit ticket is geldig gedurende 24 uur. Het is geldig voor de busrit van en naar de hoofdstad en is aldaar de hele dag geldig op lijn 133. Twee enkeltjes (twv 2 * € 1,50) voor de ferries van/naar Valletta zijn inclusief. Bovendien mag gekozen worden uit de entree tot drie van de volgende vier attracties: The Palace State Rooms (twv € 10,–), The Palace Armoury (€ 10,–), The National Museum of Archaeology (€ 10,–) en Malta 5D (€ 9,–). De Valletta card kost € 19, –.
Persoonlijke Tallinja Card aanvragen
Een persoonlijke Tallinja Card voor volwassenen
Voor mensen die gedurende langere periode in Malta willen verblijven of mensen die van plan zijn Malta vaker te bezoeken, kan het aantrekkelijk zijn een persoonlijke Tallinja Card aan te vragen. Dat kan via de website van Malta Public Transport. Een voordeel hiervan is dat de tarieven bij het gebruik van de kaart fors lager liggen dan van losse enkele reizen en dat het tarief voor reizen binnen een kalendermaand is gemaximeerd op € 26, –. Er zijn ongeveer 320.000 mensen die de beschikking hebben over zo'n persoonlijke kaart.
Tijdens de aanvraag moeten een scan van het identiteitsbewijs en een pasfoto worden geupload. Er kan uitsluitend worden betaald met een creditcard. De kosten voor de kaart bedragen € 5, –. Voor aangetekende verzending naar Nederland of België moet € 6, – worden betaald. Ook vindt er gelijktijdig een verplichte storting van € 20, – plaats. Tijdens het aanschafproces moet dus € 31, – worden voldaan en dan staat er € 20, – reistegoed op de kaart. Dit reistegoed kan via de hiervoor genoemde website worden opgewaardeerd.
In het geval van de auteur van dit artikel duurde het acht dagen voor de kaart aangetekend werd bezorgd in Nederland.
Overige tickets
Alleen tickets voor enkele reizen zijn verkrijgbaar bij de bestuurders. Andere vervoersbewijzen zijn alleen verkrijgbaar bij automaten of aan het loket. In de aankomsthal op het vliegveld is bijvoorbeeld een balie ingericht waar Explore-tickets kunnen worden aangeschaft.
Zwartrijden
Voor zwartrijden geldt in Malta een boete van € 50, – plus de kosten van de rit. Deze boete moet ter plekke worden voldaan. Hoewel veel mensen nooit een controleur treffen, zijn er in Malta wel degelijk dagelijks mobiele teams op pad om vervoersbewijzen te controleren.
Tarieven op Gozo
Voor Gozo gelden dezelfde tarieven als op Malta. In de oude situatie weken de tarieven nog af, maar dat is sinds 1 juli 2015 veranderd. Ook Explore-tickets die op Malta zijn aangeschaft, zijn geldig op Gozo.
Dienstregeling
De meest actuele informatie over de dienstregeling, routes en tarieven is te vinden op de Engelstalige website van Malta Public Transport.
De oude bussen
Veel toeristen zullen het jammer vinden dat de oude bussen het straatbeeld niet meer sieren. Voor veel Maltezers, die dagelijks van de versleten, langzame en oncomfortabele bussen afhankelijk waren, zijn de nieuwe bussen echter een zegen. De hoop bestaat dat de bus voor de lokale bewoners een aantrekkelijk alternatief voor de auto wordt. Voor toeristen blijft de bus uitermate geschikt om op een heel ongedwongen manier kennis te maken met het land. Dit echter niet meer op een nostalgische wijze.
De geschiedenis van het busvervoer in Malta begon in 1905, toen de eerste buslijn werd geopend tussen Valletta en St. Andrew. Vooral onder de Britse militairen die in Malta gevestigd waren, was er behoefte aan deze vorm van openbaar vervoer. Tot in de jaren 30 openden her en der in het land buslijnen, die allemaal in bezit waren van verschillende private partijen. Uiteindelijk werd het busvervoer zo populair, dat er voor de trein in Malta geen plaats meer was.
Een oude Maltese bus
Tot 3 juli 2011 werd er voornamelijk gereden met antieke bussen. Deze beroemde bussen waren de laatste jaren waarin ze werden ingezet allemaal opvallend geel, met een rode streep en een wit dak. De bussen op Gozo waren grijs, met een rode streep en een wit dak. Eerder hadden de bussen allemaal verschillende kleuren, afhankelijk van de lijn waarop ze werden ingezet. Dit vanwege het hoge aantal analfabeten dat de nummers op de bussen niet kon onderscheiden. Naarmate de mensen beter geschoold werden, werd gekozen voor uniforme kleuren. Vrijwel alle bussen op Malta hadden Valletta als vertrek- of eindhalte. Om van de ene naar de andere kant van het eiland te komen moest dus altijd via Valletta gereisd worden. De perrons van het busstation in Valletta lagen vlakbij de toegang tot de stad rondom de Tritonfontein. De situatie was hier vaak onoverzichtelijk, met alle bussen die allemaal door elkaar heen reden. De bussen reden zo frequent dat het meestal geen ramp was om er eentje te missen. Vaak stond de volgende bus op dat moment al klaar.
De chauffeurs poogden de cabine van hun bus vaak te verfraaien met afbeeldingen van vrijwel alle christelijke iconen (vooral van Maria) die te bedenken zijn. Dit aangevuld met foto's van filmsterren, renpaarden, familieleden, huisdieren, buldoggen en soortgelijke versieringen. Daardoor leek de bus bij binnenkomst soms wel een kapelletje of kerstboom. Teksten en woorden werden geschreven volgens een sierlijk typografie, dat bekend staat als Tberfil. Omdat de bussen niet van airconditioning voorzien waren, moesten de ramen geopend worden om de rit dragelijk te maken in de zomers hitte. Daardoor rook het in de bussen vaak naar dieselstank en paraffine. Aan de buitenzijde waren chromen sierstrippen aangebracht en details geschilderd. Vaak ook waren er christelijke spreuken of gezegden op de bussen geverfd.
Hoewel de meeste chauffeurs behendige vakmannen waren die zelf hun bussen onderhielden, vormden ze een beetje een achtergestelde groep op Malta. Ze kwamen vaak uit het zuiden en waren arm en ongeschoold. Veel Maltezers vonden de chauffeurs onbeschoft, vies en slecht gekleed. Alsof het directe afstammelingen waren van de neanderthalers. De chauffeurs werden veelal gehaat door de passagiers. En dat was vanuit de positie van de chauffeurs geheel wederzijds. Een spreuk op Malta zegt dat een ongelovige voor een veilige reis beter op de Heer kan vertrouwen dan op de Maltese buschauffeur. Veel Maltezers herinneren zich nog de immer woedende chauffeurs, die zich voortdurend rokend en vloekend een weg door het overige verkeer baanden. Moeders met kinderwagens en mensen die moeilijk ter been waren, werden daarbij niet gespaard. Niet zelden werden toeristen opgelicht. Veel mensen vonden dat ze niet met goed fatsoen met de bus konden reizen. Het enorme hoeveelheid auto's op de Maltese wegen, wordt mede toegeschreven aan de periode van het oude busmaterieel.
De chassis van de meeste van deze bussen werden in 1955 geïmporteerd vanuit Engeland. De bussen werden destijds voor ongeveer € 3.500, - verkocht aan de chauffeurs. Veel bussen waren echter nog van voor het jaar 1955. De oudste nog rijdende bus op het moment waarop de oude bussen werden afgerangeerd, was een Leyland TS4 uit 1932. De meeste bussen waren van de merken Leyland, AEC, Bedford en Ford. Doordat de bussen door hun hoge leeftijd regelmatig onderhoud nodig hadden, hadden de berijders zich naast chauffeur ook als monteur bekwaamd.
Na veel gezeur, protesten en stakingen werd op 17 november 1977 voor het eerst een bussysteem ingevoerd. De chauffeurs waren over het algemeen zelf eigenaar van de bussen waarin zij reden. Ze hadden zich verenigd in een soort vakbond (Assocjazzjoni Trasport Pubbliku). De inkomsten van alle chauffeurs samen werden verdeeld onder elkaar. Ook deelden ze in de kosten, zodat alle chauffeurs waren gegarandeerd van inkomsten en niet alleen zij die op de lucratieve lijnen reden. Er waren in totaal 508 bussen voor het openbaar vervoer beschikbaar op het eiland. De chauffeurs werkten steeds om de dag, waardoor er dagelijks 254 bussen over het eiland reden om de dienstregeling uit te voeren. De andere bussen werden op de 'vrije' dagen niet in de dienstregeling ingezet, maar reden als schoolbus of werden verhuurd. De chauffeurs reden twee weken lang op dezelfde route. Daarna kregen ze een nieuwe route toegewezen.
De oude bussen werden in de volksmond ook wel 'karozza tal-linja' of 'xarabank' genoemd. De ouderwetse naam xarabank komt van de charabanc, dat een oud soort koets voor personenvervoer is. Xarabank is tevens de naam van een populair discussieprogramma dat op prime time wordt uitgezonden op de Maltese televisie.
Met de komst van Arriva als nieuwe vervoerder, werden de licenties van de meeste chauffeurs opgekocht door de overheid. De chauffeurs die hieraan meewerkten, kregen bovendien een baangarantie voor tien jaar bij Arriva. Veel chauffeurs moesten opnieuw rijlessen nemen om de nieuwe bussen te kunnen besturen. Daarnaast werden er veel nieuwe chauffeurs opgeleid en werden er bijvoorbeeld chauffeurs uit Engeland ingevlogen. Veel van die Britse chauffeurs zijn in Malta blijven hangen en besturen nog steeds de bus, ondanks de lage lonen.
|
